Diyabet Nedir? Vücudu Nasıl Etkiler?
Diyabet (şeker hastalığı), kandaki glikoz (şeker) seviyesinin normalden yüksek seyretmesi ile ortaya çıkan kronik bir metabolik hastalıktır. Bu durum genellikle pankreasın yeterli insülin üretememesi ya da üretilen insülinin dokularda etkin kullanılamaması sonucu gelişir. Uzun dönemde yüksek kan şekeri; damarları, sinirleri ve birçok organ sistemini etkileyerek komplikasyonlara yol açar. Bu komplikasyonların en sık ve en belirgin görüldüğü bölgelerden biri de ayak ve bacaklardır. Düzenli bakım ve doğru önlemlerle bu sorunların önemli bir kısmını engellemek mümkündür.
Diyabetin Ayak Üzerindeki Etkileri
Diyabet ayağı iki ana mekanizma ile etkiler:
1.Dolaşım Bozukluğu (Periferik Arter Hastalığı):
Damarlar daraldığında ayağa yeterli oksijen ve besin taşınamaz. Bu da yaraların geç iyileşmesine, ciltte kolayca hasar oluşmasına ve eklem-kemik yapısında zayıflamaya neden olur. Sonuçta ayağın yük dağılımı bozulur ve denge sorunları ortaya çıkabilir.
- Sinir Hasarı (Diyabetik Nöropati):
Yıllar süren yüksek kan şekeri, ayak ve bacaklardaki sinirlere zarar verir. Bu durum:
- Duyu kaybı: Sıcak, soğuk veya ağrı hissi azalır; küçük yaralar veya yanıklar fark edilmeyebilir.
- Kas gücü kaybı ve deformiteler: Kasların esnekliği azalır, parmaklarda çekiç parmak gibi şekil bozuklukları gelişir ve yük dağılımı bozulur.
- Cilt değişiklikleri: Ter ve yağ bezlerinin çalışması bozulur; kuruluk, çatlaklar ve nasırlar gelişir. Bu çatlaklardan mikroplar girerek enfeksiyon ve ülser riskini artırır.
Damarlarda ve sinirlerde meydana gelen değişimlerin sonucu olarak diyabetik ayak ülserleri gelişebilir. Ancak düzenli takip ve önleyici bakım ile bu risk büyük ölçüde azaltılabilir.
Günlük Bakım ve Korunma Önerileri
- Her Gün Kontrol: Ayaklarınızı her gün kızarıklık, kesik, su toplaması, mantar veya şişlik açısından inceleyin. Gerekirse ayna kullanın veya bir yakınınızdan yardım alın. Şişlik, renk değişikliği, kaşıntı, yanma veya batma hissi varsa hemen sağlık profesyoneline başvurun.
- Nasır ve Yaralara Müdahale Etmeyin: Nasırları kesmeyin, yakı veya nasır bantları kullanmayın. Bu işlemleri mutlaka sağlık personeli veya podolog gerçekleştirmelidir.
- Yıkama ve Kurulama: Ayaklarınızı her gün ılık su ve yumuşak sabunla yıkayın. İyice kurulayın ve nemlendirici krem uygulayın; ancak parmak aralarına krem sürmeyin.
- Su Sıcaklığını Kontrol Edin: Duyu kaybı nedeniyle sıcaklığı hissetmeyebilirsiniz. Suyu dirseğinizle veya termometreyle kontrol edin.
- Isı Kaynaklarından Uzak Durun: Ayaklarınızı kalorifer, soba veya sıcak su torbası ile ısıtmayın. Yanık riski vardır. Soğuk havalarda yün çorap veya battaniye kullanın.
- Donmaya Karşı Önlem: Çok soğuk havalarda astarlı ayakkabı ve kalın çorap giyin, ayaklarınızı sık sık kontrol edin.
- Tırnak Bakımı: Tırnaklarınızı düz kesin, sivri uçlu aletlerle kenarları temizlemeyin. Görme sorununuz varsa veya tırnaklarınız kalınsa yardım alın. Tırnak batması, kalınlaşma veya şekil bozukluğu varsa podoloji uzmanına danışın.
- Yara Varsa: Yara olan ayağı ıslatmayın. Pansuman bölgesi dışındaki kısımları sabunlu bezle silip kurulayın. Tırnak kesimi gerekiyorsa mutlaka podolog gözetiminde yapın.
- Çıplak Ayakla Yürümeyin: Evde, plajda veya çimenlik alanlarda mutlaka terlik veya kapalı ayakkabı kullanın.
Doğru Ayakkabı ve Tabanlık: Podoloğunuzun önerdiği diyabetik ayakkabı ve tabanlıklar basınç dağılımını düzenleyerek ülser riskini azaltır. Standart ayakkabı kullanan hastalarda ülser riski, özel yapılmış ayakkabı kullananlara göre yaklaşık iki kat fazladır.
Yürürken bedenimizin ağırlığını ayaklarımız taşımaktadır ve bu ayağımızın her santimetrekaresinde yüksek oranda basınç oluşturmaktadır. Yara bölgesindeki basınç yara iyileşmesini geciktirmekte hatta iyileşmeyi önlemektedir. Yara tedavi süresince her hafta podoloğunuza muayene olmanız ve yaranın yeni durumuna uygun ortez/tabanlık kullanmanız önemlidir.
Çorap Seçimi: Pamuklu, dikişsiz ve ayağı sıkmayan çoraplar giyin. Sentetik ve yamanmış çoraplardan kaçının. Gümüş iplikli diyabetik çoraplar enfeksiyon riskini azaltabilir.
- Dolaşımı Destekleyin: Uzun süre bacak bacak üstüne atmayın, ayaklarınızı sarkıtmamaya özen gösterin. Yürüyüş, yüzme veya bisiklet gibi hafif egzersizler kan dolaşımını artırır. Aktif ülser varsa üst ekstremite egzersizlerini tercih edin ve ayağınızı dinlendirin.
- Sigara Kullanmayın: Sigara damarları daraltır, dolaşımı bozar ve iyileşmeyi geciktirir.
- Düzenli Kontrol: Herhangi bir sorununuz olmasa bile podoloji biriminde risk değerlendirmesi ve düzenli takip çok önemlidir. Düzenli muayeneler, diyabete bağlı ayak ve bacak kayıplarının %40–85 oranında önlenmesini sağlayabilir.
Academic Podiatrist, Dr. Ayfer PEKER KARATOPRAK
